همشهری‌آنلاین - سیده‌زهرا عباسی: اینجا، خرمشهر است؛ شهر سرخ‌جامگان. قدیمی‌ها تصویرشان از خرمشهر یک قاب عکس سرخ است روی کارون. آفتاب غروب که می‌تابید، رنگ کارون سرخ می‌شد و لنج‌هایی که لب تا لب بار داشتند و به مقصدی می‌رفتند یا از مقصدی می‌آمدند. حالا چه فرقی می‌کند؟ وقتی نه کارون آبی دارد که آفتاب غروب بتابد و رنگ آن را سرخ کند و نه آنقدر لنج و برو و بیایی هست. این تصویر زیبا برای خرمشهری‌ها قاب‌شده روی طاقچه خانه یا مانده در آلبوم عکس‌های قدیمی.
اینجا، خرمشهر است که برخی از مردم منطقه محمره هم می خوانندش.هرچند بعدتر جنگ که شد، بعثی‌ها که آمدند، خون بچه و پیر که روی زمین ریخت، محمره شد خونین‌شهر. حالا خیلی از آن وقت‌ها گذشته، از وقتی صدای چکمه عراقی‌ها پیچیده بود در گوش دختران کوچک و آوار شده بود سر مادران؛ جگرگوشه‌هایشان توی کوچه‌ها و خیابان‌های خرمشهر جان می‌دادند. حالا خیلی گذشته، پیرترها رفته‌اند، پدرها و مادرها کمر خم کرده و بچه‌ها بزرگ شده‌اند. آنقدر بزرگ که وقت کارشان رسیده، اما کار نیست.
در جست‌وجوی کار
برای قدیمی‌ها عجیب است؛ خرمشهری که آنها به یاد دارند پیش از جنگ یکی از بزرگ‌ترین بندرهای خاورمیانه بود که بخش زیادی از بودجه کشور را تامین می‌کرد. نه‌تنها بومی‌ها که حتی کارگران زیادی از فیلیپین، هند، پاکستان و مراکش اینجا شغل نان و آب‌داری توی دست و بالشان بود.
«شرهان» این‌ها را می‌گوید. او حالا سن و سالی دارد و نوبت نوه‌هایش رسیده که سرکار بروند: «کو کار؟ خرمشهر، قدیم بزرگ‌ترین بندرخاورمیانه بود و بزرگ‌ترین کارخانه روغن‌سازی و صابون‌سازی را داشت که ۳ شیفته کار می‌کردند و تعطیل نمی‌شدند. اینجا صابون گلنار و عروس تولید و حتی تا برزیل هم صادر می‌شد. حالا اما بندر سوت و کور شده و کارخانه‌ها هم سال‌هاست تعطیل شده‌اند. بچه‌های ما کجا سر کار بروند؟»
او از شهری می‌گوید که سال‌ها قبل میزبان کارگران غیربومی زیادی بود و اشتغال قابل‌توجهی ایجاد کرده بود، اما حالا بخشی از مردمش منتظر یارانه یا مستمری بهزیستی و کمیته امداد امام خمینی (ره) هستند.
آمار رسمی اشتغال درست نیست
آمار بیکاری در شهر ۱۳۳ هزارنفری خرمشهر به استناد آمار رسمی که فرماندار اعلام می‌کند ۹ درصد است، اما رئیس مجمع نمایندگان خوزستان با اشاره به توسعه نامتوازن و نامتعادل، این آمار را بالاتر از متوسط کشوری و در استان ۲۵ درصد و در برخی شهرها حتی تا ۴۵ درصد هم می‌داند.
فرماندار خرمشهر در این‌باره به همشهری می‌گوید: «بیکاری در خرمشهر هم مثل همه مناطق کشور وجود دارد. اینجا ظرفیت‌های خوبی مثل نیشکر میرزاکوچک‌خان‌جنگلی وجود دارد که هزاران نفر در آن مشغول به‌کار هستند. شرکت نفت و گاز و چند میدان نفتی، شهرک صنعتی خرمشهر با بیش از ۷۰ واحد تولیدی، صنعت رینگ سایپا، خط تولید انواع پز و ای‌تی‌ام، پایانه مرزی و بارانداز خرمشهر از ظرفیت‌های بی‌نظیر این شهر هستند که صدها نفر در هر یک مشغول به‌کار شده‌اند.»
محمد حیدری برخلاف شهروندان اما تفاوتی میان اشتغال بومی و غیربومی قائل نیست. او معتقد است؛ همه ایران یکپارچه است و اصطلاح بومی و غیربومی از دل قانون برنیامده؛ ماموریت صنایع، حل مشکل اجتماعی منطقه نیست و آنها قرار است به تولید داخل، توسعه صادرات، جذب سرمایه‌گذاری و ارزآوری و ملی کردن صنایع کشور کمک کنند.
البته حیدری منکر تأکید بر اشتغال بومی‌ها نمی‌شود و می‌گوید: «در مصوبه‌ای آمده است که جذب نیروی بومی در اولویت باشد، اما جذب نیروی بومی به منزله نفی سایر افراد نیست. با توجه به فعالیت صنایع مختلف در خرمشهر بسیاری از بومی‌ها و غیربومی‌ها در آنها شاغل هستند و طبق شواهد و اسناد موجود آمار بیکاری در خرمشهر ۹ درصد است.»
با وجود این سید کریم حسینی، رئیس مجمع نمایندگان خوزستان معتقد است؛ آمار رسمی چندان درست نیست، زیرا در این آمار یک دستفروش با محاسبه ۲ روز کار در هفته، هم جزو شاغلان به‌حساب می‌آید.
بازسازی نیمه‌کاره
شهروندان اما کاری به آمار رسمی و غیررسمی ندارند. برای آنها همین که در هر خانواده چند نفر بیکار هستند و جویای کار، کافی است. بسیاری از جوانان خرمشهر برای داشتن یک شغل ساده مهاجرت کرده‌اند و با همه این‌ها، درد خرمشهر فقط بیکاری نیست. با وجود گذشت سال‌ها از جنگ ایران و عراق، خرمشهر و خوزستان با مشکلات انباشته‌ای مواجه هستند که اعتبار ویژه‌ای هم برای حل آنها ندارند. یکبار مسئولان کشوری در سال ۷۶ بازسازی خرمشهر را تمام شده دانستند درحالی‌که به استناد مسئولان و نمایندگان این شهر، فقط ۲۰ درصد بازسازی‌ها انجام شده بود. سال ۷۹ بازسازی‌ها از سر گرفته شد و سالانه ۲۸ میلیارد تومان به خرمشهر و آبادان اختصاص می‌یافت که این اعتبار هم از سال ۸۶ قطع شد. قطع مجدد اعتبار بازسازی در شرایطی بود که خرمشهر در بسیاری از زیرساخت‌ها چون آب، فاضلاب، توسعه شهری، مدرسه و امکانات دیگر شرایط خوبی نداشته و ندارد. شریفه یکی از شهروندان، مشکل را حادتر از این ها می‌داند و توضیح می‌دهد که خرمشهر در بهداشت و خدمات شهری سطح بسیار پایینی دارد. او می‌گوید: «باران رحمت خداست، اما ما در خرمشهر دوست نداریم باران بیاید. کمترین باران، فاضلاب را روانه کوچه و خیابان می‌کند. مشکل فقط همین نیست. از سر بیکاری و فقر درِ کانال‌های فاضلاب را دزدیده‌اند. می‌دانید چند بچه در این کانال‌ها افتاده؟ نمی‌توانید در خرمشهر قدم بزنید و به چاله ای برنخورید.»
مشکلات خرمشهر به‌گفته فرماندار این شهر بندری، ساختاری است؛ کارهایی باید در زمان خود انجام می‌شده که نشده و حالا تبدیل به مسائل پیچیده‌ای شده است که حل آنها نیاز به برنامه‌ریزی دقیق و راهبری مطلوب دارد.
موازی‌کاری در اداره شهر
برنامه‌ریزی که فرماندار به آن اشاره می‌کند، نقطه کور همه سال‌های گذشته خرمشهر و بقیه شهرهای خوزستان است که با چالش‌های اساسی دست و پنجه نرم می‌کنند. خرمشهر و آبادان در همسایگی آن، قرار بود با فعالیت منطقه آزاد کمی توسعه پیدا کنند؛ توسعه‌ای که حالا بیشتر شبیه به یک رؤیای دست‌نیافتنی شده است. فعالیت ۴۰۰ کنسولگری خارجی، حضور ۱۲۰ تاجر بین‌المللی در پاساژ شتابی، تخلیه و بارگیری کشتی‌های بزرگ در بندرخرمشهر، نخستین جاده بین‌المللی به بصره و کویت، سردخانه‌هایی تا سقف پُر از پنیر دانمارکی و مرغ و گوشت و بیش از ۲هزار تویوتای کارینو، آماری مربوط به پیش از جنگ است. اما قرار بود منطقه آزاد، بخش حتی کوچکی از رونق آن زمان را دوباره احیا کند که نکرد.
«لطیف»، «جابر»، «قیس» و «رسول» مردان خرمشهر هستند که همگی درباره منطقه آزاد اروند یک نظر مشترک دارند:«منطقه آزاد برای آبادان و خرمشهر سر سوزنی کار نکرد.»
فعالیت منطقه آزاد اروند علاوه بر اینکه تأثیری بر توسعه این ۲شهر جنگ‌زده نداشته، کار را از جای دیگری هم خراب کرده است. بلاتکلیفی در مسئولیت؛ تقریبا مشابه همه اداره‌های دولتی در منطقه آزاد هم هست و به استناد گفته کارشناسان، این موازی‌کاری نشان می‌دهد قانون مناطق آزاد هم به درستی در اروند اجرا نمی‌شود.
پیش از این یکی از شهروندان آبادانی که در زمینه مباحث حقوقی سررشته دارد، اجرا نشدن قانون مناطق آزاد را ریشه مشکلات ۲ شهر آبادان و خرمشهر دانسته و گفته بود: «عوارض به‌عنوان یک منبع درآمد در توسعه شهری باید به منطقه آزاد داده شود و منطقه آزاد هم آن را خرج شهر کند، اما نه‌تنها این اتفاق نمی‌افتد، بلکه شهرداری‌ها هم عملا بخشی از منابع درآمدی خود را از دست داده‌اند. سردرگمی در اجرای قانون موجب شده است تا شهرداری معطل منطقه آزاد اروند باشد و منطقه آزاد هم معطل شهرداری و عملا هر دو مجموعه، هیچ کاری از پیش نبردند.»
شهر بدون آبادانی
بخشی از اهالی خرمشهر معتقدند؛ منطقه آزاد از ۱۵ سال پیش تاکنون توسعه شهری را در منطقه عقب نگه داشته است. شهر از نگاه مردم شبیه متروکه‌ای است که هیچ شباهتی به دوران قبل از جنگ ندارد. در ماه‌های گذشته محمدرضا رضایی‌کوچی، رئیس کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی از اختصاص ۱۵۰۰ میلیارد ریال برای اجرای طرح‌های بازسازی بافت فرسوده آبادان و خرمشهر خبر داده بود، اما مشکل اصلی این است که خرمشهر همانطور که فرماندار هم تأیید می‌کند هیچ اعتبار و ردیف بودجه ویژه‌ای اضافه‌تر از شهرستان‌های دیگر ندارد که بخواهد مشکلات انباشته این شهر جنگ‌زده را جبران کند.
این در حالی است که «محاسن» معتقد است؛ رسیدگی به بندر خرمشهر، تعیین تکلیف منطقه آزاد و پیاده‌روی اربعین فقط بخشی از ظرفیت‌هایی است که می‌توان از آن بهره برد و خرمشهر را به حدی از جایگاه پیش از جنگ رساند؛ جایگاهی که مردم را امیدوار کند. «شریفه» می‌گوید: مشکلات شهری آنقدر در خرمشهر زیاد است که وقتی از شهرهای دیگر برایمان مهمان می‌آید، خجالت‌زده‌ایم: «این شهر ماست؟ این درد را به که بگوییم؟ اکثر خیابان‌ها پر از چاله است، بوی فاضلاب و لجن می‌آید، بچه‌هایمان کار ندارند، فقط چند روز اول که یارانه واریز می‌شود در شهر جنب و جوش دیده می‌شود. این، شهری است که بازسازی شده باشد؟»
تعیین تکلیف منطقه آزاد
فرماندار خرمشهر اما می‌گوید: به‌دلیل شرایط تحریم و کمبود اعتبار نمی‌توان انتظار زیادی برای اختصاص اعتبار داشت و از سویی، بحث بازسازی خرمشهر کلا تمام شده محسوب می‌شود.
محمد حیدری، برخلاف نظر شهروندان معتقد است؛ سازمان‌هایی مثل منطقه آزاد، وزارت نفت، سازمان بنادر و... کارهای زیادی انجام داده‌اند و با هم‌افزایی این سازمان‌ها تلاش شده تا بخشی از آلام و رنج‌های مردم تسکین یابد.
او توضیح می‌دهد؛ امروز، سوم خرداد ۱۴۰۰، پروژه‌های مهم و کلیدی در خرمشهر کلنگ‌زنی می‌شود که هرکدام می‌تواند علاوه بر اشتغالزایی موجب توسعه شهر شود و همچنین با فعال شدن مرز شلمچه بعد از کنترل بیماری کرونا هزاران نفر در این مرز مشغول به‌کار خواهند شد. امید فرماندار اما برای فعال شدن مرز و رونق بندر خرمشهر به پایان تحریم‌هاست. از نگاه او خرمشهر مشکلات زیادی دارد، اما نمی‌توان کارهای انجام شده برای این شهرستان را زیر سؤال برد و مشکلات را مقدم بر فعالیت‌های انجام شده و تولید دانست. حیدری در شرایطی از تعامل خوب اداره‌های دولتی، شهرداری و منطقه آزاد صحبت می‌کند که رئیس مجمع نمایندگان خوزستان معتقد است وضع حاد خرمشهر و آبادان باید تعیین تکلیف شود. سید کریم حسینی می‌گوید: «منطقه آزاد قرار بود یک فرصت باشد، آن هم در خوزستان و در خرمشهر و آبادان که از مهم‌ترین شهرهای بندری کشور هستند، اما متأسفانه باید اذعان کنیم تجربه منطقه آزاد اروند در خوزستان تجربه خوبی نبوده و بهره‌ای که باید را نداشته است.» به‌گفته او، حتی شیوه فعالیت منطقه آزاد اروند و موازی‌کاری یا کم‌کاری‌ها به‌طور شفاف مشخص نیست و این علامت سؤال بزرگ درخصوص عملکرد منطقه آزاد و مسائل حاشیه‌ای آن موجب شد تا تحقیق و تفحص درباره آن به‌زودی کلید بخورد.
او تصریح می‌کند که بعد از جنگ، کارهایی باید در خرمشهر انجام می‌شد که نشد و وضع امروز خرمشهر و آبادان درشان این دو شهر نیست و باعث تأسف است که مردم در امور ابتدایی و نیازهای اولیه خود مشکل دارند. حسینی تأکید می‌کند منطقه آزاد اروند باید تکلیف خود را با این دو شهر روشن کند، زیرا می‌توانست درآمد و فرصت‌های اشتغالزایی و مسیر توسعه‌ای را برای آنها ایجاد کند که نکرد.
***
کارون حالا آب ندارد؛ آنقدر که پسربچه‌ها روی زمین تفتیده‌اش فوتبال بازی می‌کنند. آفتاب غروب هم که می‌تابد، جز هرم گرما و لب‌های ترک‌خورده چیزی برای خرمشهر ندارد. خرمشهر نه کارون دارد، نه قاب سرخ دم غروب، نه همهمه لنجی‌ها توی بندر و نه، فرمانده‌ای که کارها را سر و سامان دهد.
نظر شما